Vrij lezen
Kinderen die in hun vrije tijd veel lezen, hebben een hogere leesvaardigheid. De interventie vrij lezen op school bootst deze situatie na. Leerlingen lezen (meestal) tussen de 15 en 30 minuten in een boek dat ze zelf kiezen, zonder dat ze hierover verantwoording hoeven af te leggen via verslagen of opdrachten. Een meta-analyse van 47 studies die zijn uitgevoerd tussen 1970 en 2020 laat zien dat vrij lezen op school een positief effect heeft op het leesplezier (Hedges’ g = 0.18) en woordherkenning (Hedges’ g = 0.21), maar niet op leesbegrip (Bus, Shang & Roskos, 2024).
De opbrengsten van vrij lezen verschillen tussen leerlingen in het basis- en het voortgezet onderwijs. Dit blijkt uit een literatuuronderzoek met veertien studies uit de periode 2000-2020. De leesfrequentie van basis- en middelbare scholieren wordt dankzij vrij lezen gematigd tot sterk positief beïnvloed. Bij basisscholieren zijn er geen effecten van vrij lezen op de leesvaardigheid (Erbeli & Rice, 2021). Tegelijkertijd is er in het internationale PIRLS-onderzoek wel een positief verband gevonden: tienjarige leerlingen die vaker vrij lezen op school, presteren hoger op leesvaardigheid (Expertisecentrum Nederlands, 2023). Bij middelbare scholieren is er wel sprake van gematigd positieve effecten op de leesvaardigheid (Erbeli & Rice, 2021).
Begeleid vrij lezen
De geringe effecten van vrij lezen op vooral de leesvaardigheid komen mogelijk doordat leerlingen onvoldoende begeleiding krijgen. Toevoegingen aan vrij lezen, zoals het maken van een voorselectie van boeken op basis van het leesniveau en het bieden van hulp bij de boekenkeuze, zou hen mogelijk kunnen ondersteunen, en het effect vergroten. Een meta-analyse van 51 studies laat zien dat dit zogenaamde begeleid vrij lezen een klein positief effect heeft op de leesvaardigheid van leerlingen (effectgrootte: 0,27). De toevoeging van hulp en instructie van de docent werkt echter averechts. Mogelijk leidt het leerlingen af wanneer deze hulp en instructie tijdens het lezen wordt gegeven. Vooral leerlingen die het risico lopen op een taalachterstand zijn gebaat bij toevoegingen aan vrij lezen (Merke et al., 2024).
Bij het geven van hulp en instructie zijn er waarschijnlijk verschillen tussen leerlingen. Basisscholieren die begeleiding krijgen van een leesconsulent van de bibliotheek bij het kiezen van een boek voor het vrij lezen, gaan sterker vooruit op leesmotivatie dan kinderen zonder deze begeleiding. Dit effect blijkt vooral op te gaan voor basisscholieren die reeds gemotiveerd zijn om te lezen (Van der Sande et al., 2019). Hiernaast zijn er speciale interventies die zich juist richten op niet- tot weinig gemotiveerde lezers. In de interventie Leesgesprekken voor kinderen met leesproblemen gaat de leesconsulent met basisscholieren in gesprek over leesvoorkeuren -en barrières. De leesconsulenten zijn overwegend positief over de opbrengsten van deze interventie (Kieft, 2022).
