Krimp uitleningen
De uitleningen van gedrukte boeken krimpen harder dan de ledenaantallen. Dit betekent dat bibliotheekleden gemiddeld steeds minder boeken lenen. De absolute top lag in 1983, toen Nederlanders 174 miljoen boeken uit de bibliotheek mee naar huis namen. In de tien jaar die volgden, schommelde het aantal uitleningen constant rond de 170 miljoen, om vanaf halverwege de jaren 90 structureel te gaan dalen (Koninklijke Bibliotheek, 2021; CBS, 2021).
In 2020 zijn er 43,4 miljoen gedrukte boeken uitgeleend, twee derde minder dan de 141,4 miljoen in het jaar 2000. Een bibliotheeklid nam gemiddeld 13 boeken per jaar mee naar huis, tegen 33 in 2000. Ten opzichte van 2019 daalde het aantal uitleningen van gedrukte boeken in 2020 met 29%. Deze forse daling is grotendeels het gevolg van de coronacrisis, waardoor bibliotheken een deel van het jaar gesloten zijn geweest. Boeken nemen 97% van alle uitgeleende materialen voor de rekening (Koninklijke Bibliotheek, 2021; CBS, 2021).
De krimp betreft, in lijn met het patroon bij de leden, vooral het aantal uitleningen aan volwassenen. In 2000 gingen er 82,7 miljoen gedrukte boeken voor volwassenen over de balie, terwijl dit er 19,6 miljoen (-76%) waren in 2020. Het grootst is de neergang bij het genre non-fictie, waar het aantal uitgeleende boeken daalde van 25,4 miljoen naar 4,3 miljoen (-83%). Bij fictie gaat het om een krimp van 73%, van 57,2 miljoen naar 15,3 miljoen uitgeleende boeken. Waar een volwassen bibliotheeklid in 2000 gemiddeld 37 boeken mee naar huis nam, waren dit er zestien in 2020. Het aantal uitleningen van gedrukte boeken voor volwassenen daalde van 2019 op 2020 met 27% (Koninklijke Bibliotheek, 2021; CBS, 2021).
Ook de jeugdleden zijn minder boeken gaan lenen. Het aantal uitleningen is sinds 2000 vrijwel constant gedaald: van 58,8 miljoen naar 23,8 miljoen stuks in 2020 (-59%). Net als bij volwassenen is de neergang binnen het genre non-fictie (‘ontwikkelingsboeken’) het grootst, van 10,9 miljoen naar 3,4 miljoen uitleningen (-69%). Voor fictie (‘verhaalboeken’) gaat het om een daling van 57%, van 47,9 miljoen naar 20,4 miljoen uitleningen. Waar een jeugdlid in 2000 gemiddeld 29 boeken mee naar huis nam, waren dat er elf in 2020. Het aantal uitleningen van gedrukte boeken voor de jeugd daalde van 2019 op 2020 met 30%. Ongeveer een op de vijf uitgeleende boeken vindt plaats binnen het leesbevorderingsprogramma de Bibliotheek op school (Koninklijke Bibliotheek, 2021; CBS, 2021).
Bibliotheken lenen meer kinder- en jeugdboeken uit dan boeken voor volwassenen. 55% van de uitleningen betreft een kinder-of jeugdboek, tegen 45% boeken voor volwassenen. Tot en met het jaar 2015 was een meerderheid van de uitgeleende boeken bestemd voor volwassenen (Koninklijke Bibliotheek, 2021; CBS, 2021). De groep mensen die met vrij grote regelmaat boeken leent, krimpt. Het aantal Nederlanders van dertien jaar of ouder dat minstens een keer per kwartaal een boek leent is tussen 2012 en 2018 gedaald van 30% naar 21%. De groep mensen die minstens jaarlijks een boek leent, steeg in deze periode van 8% naar 17%. Met name vrouwen zijn minder vaak boeken gaan lenen (KvB Boekwerk, Koninklijke Bibliotheek & GfK, 2018).
De collectie van gedrukte boeken bij de bibliotheek bestaat in 2020 uit 22,7 miljoen exemplaren, nagenoeg evenveel als in het jaar ervoor. 46% van de collectie bestaat uit boeken voor volwassenen en 54% uit boeken voor de jeugd. Bibliotheekleden zijn overwegend tevreden over de collectie. Tweederde is van mening dat de vindbaarheid van boeken zich zou kunnen ontwikkelen (Koninklijke Bibliotheek, 2021).
Uitleningen versus verkopen
Terwijl de uitleningen bij de bibliotheek vrij structureel dalen, is de verkoop van boeken de laatste jaren gestabiliseerd. Nederlanders kochten in 2020 gemiddeld 2,4 boeken (gedrukt en digitaal). Tien jaar geleden ging het om 3 exemplaren, waarmee het gemiddeld aantal gekochte boeken daalde met 20%. Nederlanders leenden in 2020 gemiddeld 3,1 boeken (gedrukt en digitaal), tegen 6 boeken in 2009. Dit is een daling van 49%. De verkopen blijven, in verhouding tot de uitleningen, sterker op peil.
Voor ieder boek dat Nederlanders in 2020 kochten, leenden ze 1,3 exemplaren. In 2009 waren dit er 2. In verhouding tot de aankopen zijn de uitleningen fors gedaald. De oorzaak hiervan is onbekend. Mogelijk neemt de wens om boeken te lenen af door het stijgende welvaartsniveau. Een groeiende groep mensen kan het zich permitteren om boeken in bezit te krijgen in plaats van ze in bruikleen te hebben. Tegelijkertijd ontstaan er in het digitale domein abonnementsmodellen waarbij de lezer voor een vast bedrag per maand boeken ter beschikking krijgt. Deze mengvorm tussen kopen en lenen vertoont sterke groei.
