Wat wil de samenleving dat kinderen kennen en kunnen in bepaalde fases van hun schoolloopbaan? Dit is vastgelegd in de referentieniveaus taal en rekenen. Het gaat om basale kennis en vaardigheden, die nodig zijn om te kunnen functioneren in de maatschappij.
Lezen
Leerlingen worden aan het eind van groep 8 geacht ten minste niveau 1F te beheersen en idealiter niveau 2F. In 2021 behaalt 88% niveau 1F voor lezen; 50% zit op niveau 2F. De ambitie van 85% van de leerlingen voor het fundamentele niveau 1F wordt hiermee behaald, maar de 65% voor het streefniveau 2F niet (Inspectie van het Onderwijs, 2022).
De prestaties in begrijpend lezen zijn licht gedaald ten opzichte van tien jaar geleden. Mogelijk hebben leerlingen in 2021 lager gepresteerd door de coronacrisis, waardoor scholen kampten met tijdelijke sluitingen en lesuitval. Ander onderzoek laat ook zien dat de leesprestaties tijdens de coronacrisis zijn teruggelopen (Inspectie van het Onderwijs, 2022).
In het speciaal basisonderwijs beheerst aan het eind van groep 8 39% niveau 1F en 7% niveau 2F. Hiermee worden de ambities van 85% voor niveau 1F en 65% voor niveau 2F in 2021 beide niet gehaald. In het speciaal basisonderwijs is de leesvaardigheid de afgelopen tien jaar sterker gedaald dan in het regulier basisonderwijs (Inspectie van het Onderwijs, 2022).
De leesopgaven voor het onderzoek naar ‘lezen’ toetsen het begrijpen, interpreteren, evalueren en samenvatten van zakelijke en fictieve teksten (Inspectie van het Onderwijs, 2022).
Taalverzorging
Voor taalverzorging behaalt 98% van de leerlingen in groep 8 niveau 1F; 63% zit op niveau 2F (College voor Toetsen en Examens, 2019). Hiermee wordt de ambitie voor 1F – 85% van de leerlingen beheerst dit fundamentele niveau – gerealiseerd en die van 2F – 65% beheerst dit streefniveau – niet (Inspectie van het Onderwijs, 2020). Doorheen de jaren zijn de prestaties op taalverzorging ten opzichte van de referentieniveaus nagenoeg stabiel. ‘Taalverzorging’ omvat de vaardigheden spelling, interpunctie en grammatica (College voor Toetsen en Examens, 2019).
Op de lange termijn vertonen de taal- en leesprestaties een stabiel beeld. Groep 8-leerlingen zijn tussen 2005 en 2011 op hetzelfde niveau blijven presteren voor begrijpend lezen, studerend lezen en het opzoeken van informatie. Op woordenschat en het interpreteren van teksten boekten ze een lichte vooruitgang (Cito, 2014).
In het speciaal basisonderwijs bereiken groep 8-leerlingen een niveau dat vergelijkbaar is met dat van halverwege groep 6 in het reguliere basisonderwijs (Inspectie van het Onderwijs, 2018). Dit geldt voor begrijpend lezen, het interpreteren van teksten, woordenschat, alfabetiseren en het opzoeken van informatie (Cito, 2014).
Basisscholieren hebben onder bepaalde omstandigheden meer moeite met begrip en interpretatie. Ze vinden het lastig als een tekst veel moeilijke, onbekende woorden bevat en als verbindingswoorden (omdat, want, maar) ontbreken. Daarnaast wordt hun begrip bemoeilijkt als ze veel inferenties moeten maken, eigen kennis van de wereld moeten inbrengen en de gebeurtenissen niet direct aansluiten op hun belevingswereld (Cito, 2014).
Schrijven
Voor schrijven behaalt 74% van de leerlingen in groep 8 niveau 1F; 28% zit op niveau 2F. In het speciaal basisonderwijs gaat het om respectievelijk 33% en 9% (Inspectie van het Onderwijs, 2021). Hiermee worden de ambities voor 1F – 85% van de leerlingen beheerst dit fundamentele niveau – en van 2F – 65% beheerst dit streefniveau – in beide schooltypen niet gerealiseerd (Inspectie van het Onderwijs, 2020). Ten opzichte van 2009, de voorgaande meting voor dit onderzoek, zijn de prestaties op schrijven nagenoeg stabiel (Inspectie van het Onderwijs, 2021).
