Verschil opleidingstype
In groep 8 zijn de verschillen in taal- en leesvaardigheid tussen leerlingen enorm. De meest vaardige lezers stromen door naar de middelbare school met een vwo-advies op zak. De minst vaardige lezers gaan naar het praktijkonderwijs en de basisberoepsgerichte stroming van het vmbo. Deze verschillen betreffen lezen (dat het begrijpen, interpreteren, evalueren en samenvatten van zakelijke en fictieve teksten omvat) en taalverzorging (spelling, interpunctie en grammatica) (Inspectie van het Onderwijs, 2023). Hiernaast gaat het verband ook op voor de schrijfvaardigheid (Inspectie van het Onderwijs, 2021).
Gedurende het voortgezet onderwijs blijven de verschillen in leesvaardigheid bestaan. Alle vmbo-niveaus scoren onder het gemiddelde voor Nederlandse vijftienjarigen. Havisten en vwo’ers scoren juist bovengemiddeld. De leesprestaties in alle opleidingstypen daalden tussen 2018 en 2022 significant en dus ‘betekenisvol’. Met name binnen de verschillende afdelingen van het vmbo nam de leesvaardigheid flink af, met veertig tot vijftig punten. In het praktijkonderwijs, de havo en het vwo daalde de leesvaardigheidsscore met ongeveer twintig punten (Meelissen et al., 2023).
Zwakke lezers
Het risico op laaggeletterdheid is vooral groot binnen het praktijkonderwijs en de verschillende leerwegen van het vmbo. 95% van de vijftienjarigen in het praktijkonderwijs en 89% van de vijftienjarigen in de basisberoepsgerichte stroming van het vmbo scoort op het laagste niveau van leesvaardigheid. Leerlingen op dit niveau kunnen expliciete informatie uit een (korte) tekst halen en simpele verbanden leggen, maar zijn niet goed in staat om moeilijkere taken uit te voeren, zoals inferenties maken, informatie integreren of reflecteren op een tekst. Door hun zwakke leesvaardigheid kunnen deze leerlingen waarschijnlijk minder goed functioneren op school en in de maatschappij. Op vmbo kaderberoeps gaat het om ruim twee derde van de leerlingen, op vmbo gemengde en theoretische leerweg om iets minder dan de helft (Meelissen et al., 2023, ongepubliceerde analyse).
Tussen 2018 en 2022 is het aantal zwakke lezers op het vmbo toegenomen. Hetzelfde gaat op voor de havo en het vwo. Terwijl deze schoolniveaus voorheen vrijwel geen zwakke lezers kenden, zijn dit er in 2022 respectievelijk 10% en 3% (Meelissen et al., 2023, ongepubliceerde analyse).
Opleidingstype vertoont sterkste verband
Het opleidingstype hangt sterker samen met de leesvaardigheid dan andere persoonskenmerken. Het verband met het opleidingstype is het sterkst, gevolgd door achtereenvolgens de economische, sociale en culturele status van het gezin, de migratieachtergrond, de thuistaal, en sekse (Dood et al., 2021).
