Nederland is in PISA, het internationale onderzoek naar de leesvaardigheid van vijftienjarigen, gezakt van de vijftiende naar de 26e plaats op de ranglijst van 77 landen. Het aantal landen dat significant en dus ‘betekenisvol’ sterker presteert is gestegen van tien naar 23. Ten opzichte van de vorige meting is Nederland voorbijgestreefd door onder andere België, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Nederlandse vijftienjarigen scoren rond het internationale OESO-gemiddelde van 489 punten en significant en ‘betekenisvol’ onder het EU-gemiddelde van 492 punten (Gubbels et al., 2019). In voorgaande metingen deden ze het internationaal gezien bovengemiddeld goed (Cito, 2016).
Tussen 2003, toen Nederland voor het eerst meedeed aan PISA, en 2015 zijn de leesprestaties van middelbare scholieren nagenoeg stabiel geweest. Tussen 2015 en 2018 treedt er voor het eerst een significante en ‘betekenisvolle’ daling op. Dit betekent dat Nederlandse vijftienjarigen minder vaardig zijn geworden in lezen (Gubbels et al., 2019). Voor Nederland is hierbij sprake van een ‘toenemend negatieve trend’, waarbij de leesvaardigheid steeds sneller daalt. Nederland behoort bovendien tot de landen waar de leesvaardigheid tussen 2015 en 2018 het sterkst achteruit is gegaan, op Cyprus, Georgië en Indonesië na (OECD, 2019).
Nederlandse vijftienjarigen zijn tussen 2015 en 2018 significant en ‘betekenisvol’ achteruitgegaan op alle drie de leesprocessen: informatie opzoeken, begrijpen, en evalueren en reflecteren. Op het onderdeel ‘informatie opzoeken’ zijn de prestaties het sterkst. Op dit onderdeel scoren Nederlandse vijftienjarigen met 500 punten boven het internationale OESO-gemiddelde en het EU-gemiddelde. Op het onderdeel ‘begrijpen’ scoren ze met 484 punten rond beide gemiddelden, en op het onderdeel ‘evalueren en reflecteren’ met 476 punten onder beide gemiddelden (Gubbels et al., 2019). Naarmate de complexiteit van de leestaak stijgt, ondervinden Nederlandse vijftienjarigen, net als tienjarigen, meer moeilijkheden (De Meyer & Warlop, 2010).
Kritiek op PISA
Internationaal vergelijkend onderzoek zoals PISA en PIRLS krijgt steeds vaker kritiek. Het is dan vooral de vraag hoe accuraat en betrouwbaar de uitkomsten zijn van de vergelijking met andere landen en doorheen de tijd.
De positie van Nederland op de ranglijst in 2018 blijkt negatief te zijn beïnvloed door een aantal factoren. Er hebben minder scholen deelgenomen dan gewenst. Dit heeft de representativiteit mogelijk verlaagd, ook ten opzichte van andere landen. Bovendien is de sterke daling op ‘evalueren en reflecteren’ ten opzichte van 2015 hand in hand gegaan met een grotere nadruk op dit onderdeel in de toets. In werkelijkheid is de daling waarschijnlijk kleiner dan uit het onderzoek blijkt. Dergelijke veranderingen in het toetsingskader komen regelmatig voor. De definitie van vaardig zijn in lezen is doorheen de jaren ook meermaals bijgesteld (Centraal Planbureau, 2022).
