Bovenbouwleerlingen in het voortgezet onderwijs vinden het terecht dat ze verplicht literatuur moeten lezen voor school. Wel ondersteunen leerlingen uit 5 en 6 vwo de verplichting meer dan havo 4-leerlingen. Ook leerlingen met meer dan 100 boeken thuis en leerlingen die veel lezen zijn het er sterker mee eens dat ze op school verplicht literatuur moeten lezen (Dera, 2025).
Redenen om verplicht te lezen op school
Leerlingen vinden functionele redenen om literatuur te lezen, zoals ‘het verbeteren van de leesvaardigheid’, ‘het stimuleren van concentratie’ en ‘om kennis te verwerven’, het meest overtuigend voor het verplicht lezen van literatuur. Deze voordelen van lezen hebben allemaal betrekking op de ontwikkeling van academische vaardigheden. Culturele, sociale of psychologische voordelen van lezen, zoals ‘het bevorderen van empathie’ en ‘het ontwikkelen van een genuanceerde kijk op de wereld’, overtuigen leerlingen minder van het belang om verplicht literatuur te lezen op school (Dera, 2025).
Er bestaan verschillen tussen groepen leerlingen. Zo zijn leerlingen uit 6 vwo sterker overtuigd van de voordelen van verplicht lezen dan leerlingen uit 4 havo. Ook meisjes en leerlingen uit het profiel Cultuur & Maatschappij zijn sterker overtuigd dan jongens en leerlingen uit de andere profielen. Ten slotte zijn leerlingen die frequent lezen in hun vrije tijd en thuis veel boeken hebben ook sterker overtuigd van de voordelen dan leerlingen die zelden lezen of uit boekarme huishoudens komen. De sterker overtuigde groepen leerlingen vinden naast functionele voordelen ook enkele culturele, sociale of psychologische voordelen overtuigend, zoals ‘het ontwikkelen van empathie’, ‘het tegengaan van hersenveroudering’ en ‘het ontwikkelen van ethisch bewustzijn’ (Dera, 2025).
Redenen om te lezen in de vrije tijd
Leerlingen zijn gemiddeld genomen minder overtuigd van het nut van literair lezen in de vrije tijd dan van verplicht literatuur lezen op school. Gevraagd naar de redenen waarom lezen in de vrije tijd goed kan zijn, blijken ook daarvoor de functionele voordelen van lezen het meest overtuigend, zoals dat lezen bijdraagt aan een grotere leesvaardigheid, betere concentratie en meer kennis. Ook buiten school benadrukken leerlingen dus met name de academische waarde van lezen en minder de culturele, sociale of psychologische waarde (Dera, 2025).
Tegelijkertijd blijken voor het lezen in de vrije tijd redenen als ‘om even te ontsnappen aan de werkelijkheid’ en ‘om tot rust te komen’ veel overtuigender dan voor het verplicht lezen van literatuur op school. Leerlingen associëren deze voordelen dan ook sterker met lezen in hun vrije tijd dan met verplicht lezen in de formele schoolcontext (Dera, 2025).
Ook voor lezen in de vrije tijd zijn er verschillen tussen groepen. Dit is vooral het geval tussen niet-lezers en veellezers. Zo vinden niet-lezers geen enkele reden overtuigend om te lezen in hun vrije tijd, terwijl veellezers maar liefst twaalf redenen overtuigend vinden. Daarbij waarderen veellezers de culturele, sociale en psychologische voordelen van vrijetijdslezen, zoals ‘het bevorderen van zelfinzicht’, ‘om te ontspannen’, ‘om even te ontsnappen aan de werkelijkheid’ en ‘om te leren omgaan met persoonlijke problemen’, duidelijk hoger dan niet-lezers (Dera, 2025).
Leraren onderschatten overtuigingskracht
Terwijl leerlingen vooral functionele redenen noemen voor het verplicht lezen van literatuur op school en in de vrije tijd, benadrukken leraren liever het leesplezier en de persoonlijke ontwikkeling. Bovendien onderschatten zij hoe overtuigend sommige functionele redenen om literatuur te lezen zijn voor leerlingen, vooral als deze betrekking hebben op ‘het verbeteren van de concentratie’, ‘het tegengaan van hersenveroudering’ en ‘het ontwikkelen van vaardigheden die helpen om complexe teksten te begrijpen’. Ook overschatten leraren hoe overtuigend leerlingen redenen vinden als ‘het verbeteren van expressieve vaardigheden’ en ‘het bevorderen van zelfinzicht’ om te lezen op school (Dera, 2025).
Een aanbeveling voor leraren is om de cruciale culturele, sociale en psychologische voordelen van lezen te benadrukken, zoals het bevorderen van ethisch bewustzijn, empathie en het waarderen van de culturele waarde van literatuur, naast de functionele voordelen die leerlingen overtuigend vinden (Dera, 2025).
