‘De terugkeer van boeken in de mediatheek is een eerste stap in de strijd tegen de gebrekkige leesvaardigheid van jongeren’, stelde leraar Nederlands Michelle van Dijk op 10 oktober in deze krant. En die strijd is hard nodig: maar liefst een derde van de Nederlandse 15-jarigen is ‘onvoldoende geletterd’ (PISA onderzoek 2023). Om het leesniveau te verbeteren pleit Van Dijk voor dagelijks minimaal twintig minuten leestijd in de vrije tijd.
Wij, namens Stichting Lezen, onderschrijven de urgentie en het doel van Van Dijk volledig. Tegelijkertijd zien we dat dit enkel haalbaar is als de juiste randvoorwaarden aanwezig zijn. En precies daar, merken wij, wringt het. Men heeft het vaak over wat leraren en leerlingen kunnen doen tegen de leescrisis. Veel te weinig hebben we het over de plekken die het lezen op scholen mogelijk maken.
De afgelopen jaren is het aantal mediatheken in het voortgezet onderwijs gedaald. Waar ooit elke school een eigen bibliotheek had, staan nu soms alleen nog beeldschermen, printers en vergadertafels. Maar wie het lezen wil redden, moet beginnen bij de plek waar het kan groeien. Een bemensde mediatheek waar leerlingen niet lezen omdat het moet, maar omdat ze er iets vinden wat hun nieuwsgierigheid wekt.
Van Dijk wees in haar interview op het lerarentekort van 4.000 fte. Dat tekort is nijpend, maar intussen verdwijnt er stilletjes aan een hele beroepsgroep: de mediathecaris. Hun beroepsvereniging bestaat niet meer, opleidingen zijn verdwenen, vacatures zijn schaars en zelden structureel. En dat terwijl scholen juist in tijden van verminderde leesvaardigheid schreeuwend behoefte hebben aan deze professionals. Mediathecarissen slaan de brug tussen de wereld van verhalen en de wereld van leerlingen. In Engelstalige landen heet deze functie veelzeggend teacher librarian: iemand die onderwijs en leesbevordering verbindt. Zonder zulke experts verliezen scholen hun kennis, en zonder een met boeken gevulde mediatheek ligt uitvoerbaar leesbeleid buiten handbereik.
Schoolleider Elcke Bouwense van het Praktiq in Goes, winnaar van de Nationale Mediatheektrofee 2025, vertelde dat vanaf het moment dat hun mediatheek werd opgericht, de eindexamenresultaten begonnen te stijgen. Onderzoek bevestigt dat scholen met een goed functionerende bibliotheek beter presteren en dat hun leerlingen meer leesplezier en zelfvertrouwen ontwikkelen. Een rijk gevulde mediatheek, geleid door een deskundige medewerker, versterkt het onderwijs in alle vakken. Lezen stimuleert immers niet alleen taalvaardigheid, maar ook kennis, concentratie en kritisch denken – precies de vaardigheden die in de nieuwe kerndoelen centraal staan.
Gelukkig groeit het besef dat boeken op school onmisbaar zijn. De overheid investeert in samenwerking tussen scholen en openbare bibliotheken, en steeds meer scholen sluiten zich aan bij de Bibliotheek op school. Een positieve ontwikkeling. Toch blijft de infrastructuur wankel zonder goed opgeleide mensen die de collectie beheren, leerlingen begeleiden en samen met docenten leesonderwijs vormgeven. De kracht van boeken komt pas tot leven in de handen van mensen die weten hoe ze die kracht kunnen benutten.
Een rijke leesomgeving ontstaat niet vanzelf, maar vraagt om beleid, middelen en betrokkenheid. UNESCO benadrukt dat in het recent herziene IFLA-UNESCO Schoolbibliotheekmanifest, waarin de schoolbibliotheek wordt beschreven als een essentiële leeromgeving die bijdraagt aan leesvaardigheid, kritisch denken en burgerschap. Grote woorden, maar er schuilt iets heel concreets achter: een ruimte met boeken, technologie, rust en mensen die weten hoe je verhalen laat landen.
Ook wij zijn ervan overtuigd dat twintig minuten leestijd per dag voor ieder kind haalbaar is. Maar dan moeten we dat wel mogelijk maken: door ruimte, middelen en goed opgeleide mensen beschikbaar te stellen. De schermen hebben we bevochten. Nu is het tijd om boeken en leesexperts terug te brengen in het hart van de school.
Loren Snel, Daan Beeke en Tamar van Gelder
Stichting Lezen