BEELDTAAL – Haar gewaagde kleurgebruik wordt alom geprezen, maar er is meer. Ieder verhaal dicteert zijn eigen vorm, toont het werk van Annemarie van Haeringen.
Gitzwart is de lucht op de dag dat Sien vertrekt. Gitzwart is ook de wolk waaruit Annemarie van Haeringen het prentenboek Siens hemel laat ontstaan. Vormgeefster Tessa van der Waals liet twee lagen zwarte inkt over elkaar drukken om de donkerte nog intenser te maken, de zwartheid nog dieper.
Wie het heeft over het werk van Annemarie van Haeringen heeft het vaak over kleur. Haar palet wordt beschouwd als uitbundig en gedurfd: karmijnrood, fuchsiaroze, fluorescerend groen – onstuimige kleuren die met een gewone vierkleurendrukpers nauwelijks te realiseren zijn. Daarom voegen haar uitgevers soms een extra pms-kleur toe: ultramarijn voor Onder water, boven water (1996), lichtoranje voor het omslag van Kleine Ezel en de durfal (2009). Maar Siens hemel, het vorig jaar verschenen kleine, dappere verhaal van Bibi Dumon Tak over het verlies van een huisdier en de rouw die daarop volgt, vertrekt juist vanuit het tegengestelde van kleur: zwart hoort niet bij het spectrum waartoe rood, blauw en geel behoren. Het is de optische versie van het ontbreken van alle licht. En licht is precies wat voor de drie familieleden ontbreekt op de dag dat hun geliefde hond Sien sterft. Door uit te gaan van zwart bedacht Van Haeringen een nieuwe beeldtaal om uitdrukking te geven aan het verdriet. Met een breekbaar wit lijntje tekent ze de mand waarin Sien haar laatste adem uitblaast. Pas gaandeweg sluipt er meer kleur op de bladzijdes, verandert de zwarte wolk in de contouren van een hond en ontstaat er ruimte voor troost.
Eigen boeken
Met drie Gouden en twee Zilveren Penselen, een Zilveren Griffel en drie Vlag & Wimpels hoort Annemarie van Haeringen (1959) tot de meest gelauwerde illustratoren van ons land. Onlangs kwam daar een nominatie voor de Best Verzorgde Boeken bij voor Siens hemel. Een prijs die haar extra blij maakt omdat het belang van een goede vormgever in haar ogen zo vaak wordt onderschat. Zelf werkt ze al jaren nauw samen met Tessa van der Waals. ‘Tessa bedenkt voor elke schrijver met wie ik werk een andere letter,’ vertelde ze in een interview. ‘Zij zorgt ervoor dat mijn boeken zich blijven onderscheiden in het grote aanbod.’
Prentenboekenmaker noemt Van Haeringen zich in de eerste plaats – daarna volgt pas tekenaar. ‘Mijn eigen prentenboeken vormen de kern van m’n werk, die komen helemaal uit mezelf.’ Sinds haar debuut Kattesprongen en reuzestappen (1985) evolueerde haar werk van gedetailleerde aquarel- en inktillustraties naar grillige lijntekeningen met veel ruimte voor het papier. Ze koos voor het vak uit verlegenheid, zei ze eens: ‘Mijn werk biedt me een vlucht uit de werkelijkheid. In een tekening kan ik een ideële wereld laten ontstaan, een leven ernaast waar ik blij van word.’
Deze maand verschijnt een nieuw eigen prentenboek: Ossip en de onverwachte reis. Een verhaal over een kabouter die min of meer per ongeluk een reeks avonturen in tuimelt door het volgen van een rode draad. Bij Van Haeringen dicteert het verhaal altijd de vorm. Niet vanuit vernieuwingsdrift of een hang naar experimenteren ontstaan nieuwe stijlen en technieken, maar omdat het verhaal daarom vraagt. In het geval van Ossip betekent dat een omslag opgetrokken uit rode inktlijnen. Alsof het gebladerte en de dieren die zich ertussen bevinden door de rode draad zélf zijn gelegd. De enige die er in vol kleurenornaat tegen afsteekt is Ossip, zwiepend aan zijn draad.
Samenspel tekst en beeld
Toch bestaat Van Haeringens werk voor een belangrijk deel uit samenwerkingen met anderen. Naast de boeken die ze met Dumon Tak maakt, illustreerde en animeerde ze de dierenverhalen van Toon Tellegen en werkt ze al meer dan twintig jaar samen met Rindert Kromhout met wie ze de populaire Kleine Ezel-serie bedacht. Recent voegde ze twee grote namen aan het rijtje toe: Gideon Samson en Imme Dros. Van Haeringens platen bij een berijmde versie van de Ark van Noach door de Duitse dichteres Cornelia Boese vonden ze bij haar Nederlandse uitgeverij Leopold schitterend, maar de nogal letterlijke weergave van het bekende Bijbelverhaal had in hun ogen geen meerwaarde. In plaats daarvan vroegen ze Gideon Samson een nieuwe tekst te schrijven, ‘een kinderboekenschrijver die eigenlijk geen oninteressante boeken kan maken,’ aldus nrc. Samson legde het perspectief verrassend bij God, maakte van Noach een eigenwijze wereldburger en de ark een geslaagde coproductie van de twee. Hier toont zich dat de kwaliteit van een prentenboek écht bepaald wordt door het samenspel tussen tekst en beeld, schreef nrc over Alle dieren drijven. ‘Waar de tekst van de Duitse Boese het gewone in Van Haeringens illustraties benadrukt, zie je pas dankzij Samsons verhaal hoe bijzonder ze zijn.’
Duizend-en-een-nacht
Aan die andere, nieuwe samenwerking legde Van Haeringen tijdens het schrijven van dit artikel de laatste hand. En toen, Sheherazade, en toen? wordt een hervertelling van de verhalen van duizend-en-een-nacht, een bijna tweehonderd pagina’s tellende sprookjesuitgave in half linnen band van de auteur die eerder succesvol de Odysseia en de Ilias bewerkte. De klassieke Arabische verhalen zitten vol vervaarlijke djinns, zwervende zeemannen en pratende dieren – en dan zijn er nog de erotische passages die het cement vormen van de raamvertelling, waarin Sheherezade de Perzische koning er met haar vertelkunst van probeert te weerhouden jonge maagden te vermoorden uit wraak voor het overspel van zijn vrouw. Paginagrote illustraties maakt Van Haeringen voor het boek, vrijstaand en beeldvullend, vol terugkerende patronen. Een staalkaart van haar kunnen? In elk geval een overvloedige verzameling fantasierijke tekeningen die de Oosterse wereld tot leven brengen – precies waar het boek om vraagt.
Recent geïllustreerd door Annemarie van Haeringen Siens hemel, Bibi Dumon Tak. Querido, € 12,50 (5+)
Ossip en de onverwachte reis. Leopold, € 14,99 (4+)
Alle dieren drijven, Gideon Samson. Leopold, € 14,99 (4+)
En toen, Sheherazade, en toen? – uit de verhalen van duizend-en-een-nacht, verteld door Imme Dros. Leopold, € 24,99 (9+) verschijnt september
Dit artikel verscheen eerder in Lezen 2, 2017, auteur: Joukje Akveld