De Onderwijsinspectie constateert in De Staat van het Onderwijs 2023 dat de basisvaardigheden van leerlingen in het gedrang zijn. Bijna 15% van de mbo 2-studenten en 7% van de mbo 3-studenten verlaat hun opleiding zonder het referentieniveau 2F te halen voor Nederlandse taal. Dit niveau is minimaal nodig om te kunnen functioneren in de maatschappij.
Een op de vijf havisten en vwo’ers stroomt door naar het hoger onderwijs met een onvoldoende op het eindexamen Nederlands, meer dan in voorgaande jaren. Het zorgwekkende beeld manifesteert zich reeds in de onderbouw van het voortgezet onderwijs, waar een groeiend aantal leerlingen niet het fundamentele referentieniveau 1F haalt voor Nederlandse leesvaardigheid.
In het basisonderwijs ziet de Onderwijsinspectie ook lichtpunten: de meest kwetsbare leerlingen hebben een inhaalslag gemaakt. Zij zijn erin geslaagd om de achterstanden die zijn ontstaan in de coronaperiode voor begrijpend lezen geheel in te halen. De inzet van scholen “lijkt zijn vruchten te beginnen af te werpen”, schrijft de Inspectie dan ook. Wel is er ook hier ruimte voor verbetering. Hoewel basisscholieren de ambities realiseren voor lezen, is er toch een kwart dat niet het streefniveau 2F behaalt. De Inspectie schrijft: “Te weinig leerlingen in het basisonderwijs (bo) halen het taal- en rekenniveau dat nodig is om zonder problemen de overstap naar het voortgezet onderwijs (vo) te maken.” Eerder bleek al dat de leesvaardigheid in het basisonderwijs de laatste tien jaar is gedaald.
Masterplan ook voor leesbevordering
Om de basisvaardigheden te verbeteren, heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in 2022 het Masterplan Basisvaardigheden gelanceerd. Het plan kan rekenen op een groot draagvlak in het onderwijs. Schoolbesturen en lerarenopleidingen willen volgens de Onderwijsinspectie extra aandacht schenken aan taal, rekenen en burgerschap. Leesbevordering vormt hierin een belangrijk onderdeel. Binnen het masterplan is 12,9 miljoen euro beschikbaar gesteld voor een uitbreiding van kinderopvanginstellingen die meedoen aan BoekStart in de kinderopvang en basis- en middelbare scholen die meedoen aan de Bibliotheek op school po en vmbo.
Gerlien van Dalen, directeur-bestuurder Stichting Lezen en voorzitter van de Leescoalitie: “Wij geloven dat deze investering in voorlezen, zelf lezen en doorlezen, ook leidt tot een betere leesvaardigheid. Een duurzame verankering van schoolbibliotheken, met langjarige financiering, is daarbij van groot belang. Daarom dringt Stichting Lezen er op aan om de Bibliotheek op school in basis- en voortgezet onderwijs en bij voorkeur ook BoekStart in de kinderopvang structureel te financieren.” De leesbevorderingsprogramma’s krijgen op dit moment tot en met 2024 financiering binnen Tel mee met Taal.
De Onderwijsinspectie concludeert dat een langetermijnstrategie nodig is om de al langer neergaande trend te keren. “Als we de basisvaardigheden taal, rekenen en burgerschap willen verbeteren en leerlingen en studenten gelijke kansen willen bieden, moeten besturen daar meer regie in nemen. Er zijn lichtpunten in de ontwikkeling van basisvaardigheden en kansengelijkheid, maar om de neergaande trend echt te keren is een stabiele langetermijnstrategie hard nodig. Besturen kunnen daar een belangrijke bijdrage aan leveren.” Stichting Lezen onderschrijft deze conclusie.
Goed toegeruste professionals
De Onderwijsinspectie vraagt ook aandacht voor de docent als kwaliteitsverzorger in het onderwijs. Ook hier is het beeld dat uit het inspectierapport opstijgt zorgelijk. Lerarenopleiders achten een deel van de studenten bij hun afstuderen niet vakbekwaam in taalvaardigheid. Het lerarentekort zal, aldus de Onderwijsinspectie, ook niet snel verdwijnen: de instroom bij de lerarenopleidingen blijft dalen. De gevolgen van het lerarentekort pakken zeer verschillend uit: ze doen zich vooral voor op scholen met veel leerlingen die het risico lopen op achterstanden. Hier staat tegenover dat er in Nederland, in vergelijking met het buitenland, veel ruimte is voor professionalisering van docenten. Dit is belangrijk, want een goed toegeruste leraar ervaart meer werkplezier en zelfvertrouwen. Ook binnen de leesbevordering is er veel aandacht voor de goed toegeruste professional, door middel van opleidingen, bijscholingen, cursussen, congressen en webinars.