UITVERKOCHT Lezen Centraal 2024 Van denken naar doen

Dagvoorzitter: Milouska Meulens

Op papier is lezen leuk
Coen Simon

We hebben onze mond vol van spoken word delen onze levens in social stories, maar we hebben geen verhaal tegen de gestage verdwijning van het gelezen woord. Op papier weten we wat we moeten doen om de samenleving weer aan het lezen te krijgen, maar de nieuwe digitale realiteit zou het ons onmogelijk maken. Oplossing: vergeet die realiteit, terug naar het papier. Met lezerslust spreekt filosoof Coen Simon over hoe niet tikbook maar hét boek ons weer aan het lezen krijgt. Aan de hand van de filosofie van onder meer Hans-Georg Gadamer (1900-2002) en Byung-Chul Han (1959) laat hij zien hoe grote verandering vaak niet door vernieuwen, maar juist door conserveren wordt teweeggebracht.

Lezers worden en lezers blijven – literatuur in de conceptkerndoelen
Joanneke Prenger

Meer aandacht en houvast voor het literatuuronderwijs – dat was een van de doelstellingen bij het actualiseren van de kerndoelen. Is dat gelukt? Wat gaan we wettelijk vastleggen als doelen voor het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs om te zorgen dat leerlingen lezers worden en lezers blijven?

In deze sessie vertelt Joanneke Prenger over de geactualiseerde conceptkerndoelen die in september vorig jaar aan de minister zijn aangeboden en die begin 2024 voorgelegd zijn aan het onderwijsveld. Deze zomer zal het wetgevingstraject voor de conceptkerndoelen starten. Je krijgt informatie over hoe de conceptkerndoelen tot stand zijn gekomen, hoe ze er nu uit zien en wat de invloed zal zijn op jouw taal- en leesonderwijs.

Een motiverende en effectieve (voor)leesaanpak in de praktijk: hoe doe je dat?
Maria Streefkerk

Kinderboeken zijn meer dan leuk om te lezen en ook nog heel waardevol voor de taal- en leesontwikkeling van je leerlingen. In deze lezing ontdek je hoe je kinderboeken kunt inzetten in je lessen om het taalonderwijs te verrijken. Je leert hoe je met kinderen kunt nadenken, praten en schrijven over boeken die hen aanspreken en uitdagen. Je krijgt tips om geschikte boeken te kiezen en om tijd te maken voor lezen. Na de lezing heb je concrete ideeën om je leesonderwijs naar een hoger niveau te tillen.

A. Begrijpend luisteren betekent voor elke leeftijdsgroep iets anders!
Mirjam Koop

In deze praktische workshop gaan we in op de voorleesontwikkeling bij baby’s, dreumesen, peuters en kleuters. We gaan op zoek naar rijke taal in prentenboeken, naar diepere lagen in een verhaal en beantwoorden de vraag hoe het voorlezen en begrijpend luisteren voor verschillende leeftijdsgroepen georganiseerd kan worden. Daarnaast onderzoeken we mogelijkheden om een prentenboek langere tijd interessant te houden voor kinderen.

Het meenemen van je eigen favoriete prentenboek(en) wordt gewaardeerd!

B. Leesonderwijs in het echt! 
Priscilla van Paasen

Jaren lesgegeven of onderzoek gedaan, cursus gevolgd, boeken gelezen, podcasts beluisterd, LC schaal bereikt, en nu…. 

Waar begin je…Laten we het daar nu eens over hebben.  

Gestuwd op kennis van onder anderen Anneke Smits, Jose Schraven en Marita Eskes heeft Priscilla van Paasen een leerlijn lezen opgezet voor de groepen 1 t/m 8. Daarnaast werkt ze als leerkracht van groep 3 op de Paschalisschool in Den Haag. Graag wil Priscilla met deelnemers het gesprek aangaan over wat in de praktijk leidt tot goed leesonderwijs. 

Kennis en praktijk ontmoeten elkaar. 

C. Van (aanstaande) leraren lezers maken: wat werkt?
Anne van Buul | Linda Vaessen | Anne-Riet Vermeulen

Leraren die zelf veel lezen, besteden meer aandacht aan leesbevorderende activiteiten in de klas. Zij laten hun leerlingen vaker vrij lezen, praten vaker en langer over boeken en raden hun leerlingen vaker boeken aan. Het is dus van belang om lezende leraren te kweken.

Op pabo Hogeschool de Kempel en een drietal scholen in Helmond werden de afgelopen jaren diverse interventies uitgeprobeerd om (aanstaande) leraren tot lezen aan te zetten en hun kennis van kinderboeken uit te breiden. Daarbij maakten we een onderscheid tussen gedragsinterventies en motivatie-interventies. Van de gedragsinterventies, zoals een boekpromotie aan het begin van elke les Nederlands of van elke studiedag, werd verwacht dat deze vooral bij gemotiveerde lezers effect zouden hebben. De motivatie-interventies, die een sociaal karakter hadden, zoals het praten over boeken, zouden volgens de theorie vooral effect hebben op niet-gemotiveerde lezers.

In deze sessie presenteren we de resultaten van ons onderzoek naar effectieve interventies voor het bevorderen van het leesgedrag van (aanstaande) leraren en geven we je tips hoe jij jouw studenten of jouw team in de leesmodus kunt krijgen.

D. Rijke teksten in het (v)mbo
Erna van Koeven | Marieke Raap

Veel leerlingen in het (v)mbo groeien op in gezinnen waar weinig boeken zijn en waar niet zo vaak wordt voorgelezen. Daarom zouden we ze -ter compensatie- juist op school in aanraking moeten brengen met rijke teksten. In deze deelsessie gaan we in op de vraag hoe je je onderwijs screent op rijke teksten en welke rol rijke teksten kunnen spelen in vaklessen, bij Nederlands en in het overkoepelend taalbeleid op school.

E. Uitdagend leesonderwijs met inhoud in het vo? Het kan (en moet!) met literairhistorische teksten bij Nederlands zo
Erwin Mantingh

De inkt van de nieuwe (concept)kerndoelen en -eindtermen is nog niet opgedroogd maar zoveel is wel al zeker: in het vernieuwde schoolvak Nederlands zal onderwijs in taalvaardigheid sterker worden verbonden met vakinhoud.

Literatuurgeschiedenis leent zich bij uitstek voor een integratie van lezen met andere taalvaardigheden (schrijven, spreken en luisteren), denkvaardigheden (zoals redeneren en kritisch beoordelen) en voor een betekenisvolle combinatie van literair en zakelijk lezen: kortom, vrijwel alles wat bij Nederlands aan de orde moet komen.

In deze workshop licht Erwin Mantingh de keuze voor een inhoudelijke benadering van het leesonderwijs toe en maken deelnemers kennis met een keur aan aanstekelijke didactische voorbeelden. Daarin komt voor leerlingen in het vo literatuur uit het verleden tot leven door er literair-historisch over te redeneren en met het heden te verbinden. Lezend leren met en over literatuur loont.   

F. Yvonne Jagtenberg

G. Primeur – eerste resultaten ‘Het nieuwe lezen’
Jorien Castelein en 3 leerkrachten

In 2020 nam Jorien Castelein – directeur en oprichter van Blink – in samenwerking met meer dan 500 leerkrachten, 500 leerlingen, 35 schrijvers en een tiental wetenschappers en experts het initiatief tot een nieuwe aanpak voor leesonderwijs, Het nieuwe lezen genaamd. Kernboodschap: als we het tij willen keren dat kinderen in Nederland steeds slechter zijn in lezen, moeten we toe naar een geheel nieuwe aanpak van ons leesonderwijs. Bestaande routines loslaten, begrijpend lezen niet langer als apart vak op het rooster, lezen aanbieden vanuit een thematische aanpak (met de wereld als basis) en leesplezier als centrale pijler.

Blink vertaalde de inzichten in de methodiek Blink Lezen – inmiddels in gebruik op meer dan 300 scholen – en volgt de effecten op de voet. Zijn de kinderen die ermee werken enthousiastere lezers? Wat gebeurt er met de leesvaardigheid? En wat betekent het voor het leerkrachthandelen?

In de deelsessie presenteren we de eerste zachte én harde resultaten en delen Jorien Castelein en 3 scholen van het eerste uur de dilemma’s die je tegenkomt als je het roer omgooit.

H. Verhalen over vroeger: historische jeugdboeken in de klas
Linda Dielemans

Historische jeugdboeken lezen als een spannend avontuur, maar de basis is altijd een raamwerk van echte mensen, plekken en gebeurtenissen. Dit samenspel tussen feit en fantasie maakt deze boeken uitermate geschikt om te gebruiken in het onderwijs. Ze helpen om ‘droge’ data tot leven te brengen, maken wetenschap op een aantrekkelijke manier toegankelijk en kunnen vastgeroeste ideeën over het verleden veranderen. In deze sessie laat archeoloog en schrijver Linda Dielemans zien hoe haar boeken kunnen worden ingezet voor een brede kennisontwikkeling en leesmotivatie in de klas.

I. Erna Sassen

J. Raoul de Jong

Tijdens deze deelsessie neem je actief deel aan leesclub rond Boto banja van Raoul de Jong. Een gespreksleider bespreekt met het publiek – en in aanwezigheid van Raoul de Jong – ieders leeservaring van Boto banja. Daarbij wordt losjes de aanpak van Aidan Chambers gevolgd. Daarnaast zal Raoul de Jong vragen over het boek van de gespreksleider en het publiek beantwoorden.

Lees Boto banja (63 pagina’s) voorafgaand aan je deelname. Dit Boekenweekessay is (voor €5,-) nog gemakkelijk te verkrijgen bij de boekwinkel of online. Omdat er mogelijk ook uitstapjes naar Jaguarman worden gemaakt, verdient het aanbeveling ook deze titel te lezen.

K. Leessucces – de aanpak van De Schoolschrijver 

Het team van De Schoolschrijver heeft een missie: ieder kind taalsterk. Ze ontwikkelden de afgelopen jaren samen met schoolteams, wetenschappers en kinderboekenauteurs een bewezen effectieve aanpak met een centrale rol voor lezen binnen het taalonderwijs. Deze aanpak – met leesplezier als motor – is terug te voeren op vier elementen: zet kinderboeken en andere rijke teksten centraal, kinderboekenauteurs zijn een krachtige inspirator voor kinderen, lezen en schrijven versterken elkaar als je ze geïntegreerd aanbiedt en koppel de lessen aan kennis van de wereld. Dit resulteerde onder meer in de Leerlijn Lezen en Schrijven, een methodiek waarin de taaldoelen via het lezen worden behaald.

Annemiek Neefjes – oprichter en directeur van De Schoolschrijver – neemt je mee in deze aanpak. Ze doet dit samen met een leerkracht die het effect ervan bij haar leerlingen heeft ervaren. Je gaat zelf aan de slag en ervaart de kracht van de aanpak in een digitale les: schrijf mee met kinderboekenschrijver Anna Woltz en hang aan de lippen van Jozua Douglas. En natuurlijk is er volop ruimte voor vragen.

Deze deelsessie is voor iedereen die op een nieuwe manier aan de slag wil met leesonderwijs en nog op zoek is hoe. 

Anne van Buul

Anne van Buul, Linda Vaessen en Anne-Riet Vermeulen zijn alle drie lid van de professionele leergemeenschap De leraar als leesbevorderaar van Hogeschool de Kempel. Anne is docent-onderzoeker aan deze pabo.

Jorien Castelijn

Jorien vond na een carrière bij verschillende educatieve uitgeverijen dat het anders moest. Ze had ervaren dat de standaard lesmethoden kinderen onvoldoende in beweging brachten om te leren. Daarom begon ze in 2009 haar eigen educatieve uitgeverij: Blink. Blink richt zich primair op het prikkelen van de nieuwsgierigheid van kinderen, want dat is volgens de laatste wetenschappelijke inzichten de motor van het leren. En de leraar maakt daarbij het werkelijke verschil. 

In 2020 ontwikkelde Blink Het Nieuwe Lezen: een nieuwe aanpak voor leesonderwijs, bedoeld om het tij te keren. Een aanpak waarbij bestaande routines worden losgelaten, begrijpend lezen niet langer als apart vak op het rooster staat en waarbij lezen wordt aangeboden vanuit een thematische aanpak met de wereld als basis en leesplezier als centrale pijler. Zo worden in zowel het basis- als in het voortgezet onderwijs grote stappen gezet op weg naar een generatie die wél leest.

Ontdek de kracht van beter leren.

Linda Dielemans

Linda Dielemans is schrijver en archeoloog. Ze is altijd al een echte boekenwurm geweest en schrijft al sinds de brugklas. Maar de allermooiste verhalen vindt ze in het verre verleden. Door te onderzoeken, te speuren, te puzzelen en natuurlijk ook te fantaseren, probeert ze in haar boeken antwoorden te vinden op vragen die de archeologie niet meteen kan oplossen. Waardoor voor haar, en hopelijk ook voor de lezer, het verleden écht tot leven komt. Linda’s bekendste boeken zijn Brons (2019), Schaduw van de leeuw (2018) en Het lied van de vreemdeling (2020). Maar ze schreef ook Zomerwoud (2013), Geestenkrijger (2016) en Onder de golven (2021). Al deze boeken spelen zich af in de prehistorie, van de oude steentijd tot en met de bronstijd. Alleen voor haar nieuwste boek, Koningsspel (2023), dook Linda in de wereld van de middeleeuwen.

Hanneke Drenth

Hanneke Drenth (1980) is zangeres en actrice. Ze is afgestudeerd aan de School van de Kunsten in Arnhem en de Koningstheateracademie in Den Bosch. Hanneke speelde hoofdrollen in verscheidene theaterstukken en musicals. Samen met Anne Van Rijn vormt Hanneke het succesvolle cabaretduo Dames Voor Na Vieren. Van 2007 tot 2022 was Hanneke te horen als vaste zangeres in de radioshow Spijkers met Koppen, waar ze het Spijkerlied zowel voor schreef als zong. Op televisie speelde Hanneke in verschillende televisieseries, zoals KASSA en Echt niet OK! Recentelijk speelde ze de hoofdrol in de familieserie Het Geheim van Sint Maarten.

Yvonne Jagtenberg

Yvonne Jagtenberg schreef en tekende meerdere boeken die werden bekroond. In 2023 maakte ze  het CPNB Prentenboek voor de Kinderboekenweek 2023 Mijn Huis is Jouw Huis. In 2022 won ze de Bronzen Penseel met Ik ben Pippi niet! (Gottmer). Haar eerste (jeugd)roman(10+) verscheen in 2021, Wandert de laatste jongen die naar zijn ouders luisterde (Querido). Het boek werd onder andere getipt door de Grote Vriendelijke Podcast (afl.49 de GVP) en kreeg lovende recensies in landelijke kranten. In 2020 won Jagtenberg het Gouden penseel voor Hup Herman (Gottmer) en in 2019 voor Mijn Wonderlijke Oom (Querido). In 2002 ontving ze voor haar gehele oeuvre Het Charlotte  Köhler Stipendium. Haar werkt wordt geroemd vanwege de eenvoud, humor en krachtige beeldtaal.  De Boeken van Jagtenberg zijn veelvuldig vertaald en gepresenteerd op internationale exposities als de Dutch Oranges, An Elephant Came By en Dutch Treats. Daarnaast schrijft Jagtenberg mee aan scenario’s en filmprojecten. 

Raoul de Jong

Raoul de Jong schrijft romans, literaire non-fictie en essays in onder andere Vrij Nederland, Het Parool en NRC Handselsblad. Voor zijn debuutroman ontving hij de Dick Scherpenzeelprijs. In 2013 verscheen De grootsheid van het al, dat werd onderscheiden als Beste Rotterdams Boek. In Jaguarman; Mijn vader, zijn vader en andere Surinaamse helden (2020), een mix van fictie, non-fictie en reisverhaal, spreekt hij in Suriname met archeologen, dansleraren en wintipriesters, en maakt kennis met Surinaamse schrijvers, denkers en verzetshelden zoals Anton de Kom, Papa Koenders en Bram Behr. Hij vraagt zich af hoe het komt dat hun stemmen tot nu toe vaak doodgezwegen en vergeten werden. Het boek is inmiddels ook in Frankrijk en Duitsland verschenen.

Terwijl De Jong werkte aan Jaguarman, takelde zijn Groningse opa langzaam af. Gesprekken met opa (2022) is gebaseerd op de stukken die hij schreef tijdens zijn opa’s laatste levensjaar. De Jong is ook mede-maker van de bundel Dat wij zongen: twintig Caraïbische schrijvers om nooit te vergeten (2022) en ontving in 2022 de Anna Blaman-prijs voor zijn hele oeuvre. In 2023 mocht hij het Boekenweek Essay schrijven, Boto Banja.

Erna van Koeven

Erna van Koeven is onderzoeker en docent aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle. Ze is één van de auteurs van Rijke Taal (v)mbo. Taaldidactiek voor het (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs.

Mirjam Koop

Mirjam Koop werkt als onderwijsadviseur bij IJsselgroep. Mirjam weet als logopediste als geen ander hoe belangrijk taal is. Voor (zeer jonge) kinderen én voor hun begeleiders. Als pedagogisch coach en trainer van het VVE-programma Uk & Puk neemt ze pedagogisch medewerkers mee in het observeren en stimuleren van taal en spel van jonge kinderen. Als begeleider van effectief leesonderwijs is haar uitgangspunt het plezier in taal voorop te stellen, waardoor de ontwikkeling van taal en kennis zich kan verdiepen. Dit begint bij het jonge kind. Want: taal is alles, alles is taal!

Erwin Mantingh

Erwin Mantingh is lerarenopleider en vakdidacticus aan de Graduate School of Teaching en het Departement voor Talen, Literatuur & Communicatie van de Universiteit Utrecht (UU). Eerder onderzocht en doceerde hij middeleeuwse literatuur en werkte hij als leraar Nederlands. Met het Meesterschapsteam Nederlands streeft hij ernaar dat leerlingen in het schoolvak Nederlands worden opgeleid in bewuste geletterdheid. Hij verricht onderzoek naar literatuur(geschiedenis)didactiek en ontwikkelt samen met vakwetenschappers, vakdidactici, docenten, studenten en leerlingen lesmaterialen. Hij maakt deel uit van de Vakvernieuwingscommissie Nederlands en is redacteur didactiek bij Literatuurgeschiedenis.org.

Milouska Meulens

Milouska Meulens is geboren Curaçaose maar droomt in het Nederlands. Als tiener zond ze verhalen in naar tijdschriften en besloot ze de journalistiek in te gaan. Ze werkte bij Zembla, was De Mol en presenteerde tot 2019 onder andere het NOS-Jeugdjournaal, Kinderen voor Kinderen en Vroege Vogels. Met Elin (2021) debuteerde zij bij Volt kinderboeken als kinderboekenschrijver. Daarna volgden Mondi (2022) en Er was ook eens..(2023). In maart 2024 verschijnt haar romandebuut Moederland bij Meulenhoff.

Annemiek Neefjes

Annemiek Neefjes richtte in 2010 De Schoolschrijver op omdat ze niet geloofde dat kinderen niet van lezen houden. De vraag die ze zich stelde was: wat is er nodig om het belangrijkste schoolvak weer leuk en zinvol te maken, voor kinderen maar ook voor de leerkracht? Met het team van De Schoolschrijver zet ze zich op vele manieren in voor een belangrijke missie: ieder kind taalsterk. 

Ze ontwikkelde met haar team en in nauwe samenwerking met het onderwijs, kinderboekenauteurs en wetenschap, een inmiddels bewezen effectieve aanpak. Deze aanpak vormt de basis voor een complete methodiek en andere (aanvullende) leermiddelen en trainingen voor het basisonderwijs. Allemaal met leesplezier als basis. 

Priscilla van Paasen

Priscilla van Paasen is  meer dan vijfentwintig jaar werkzaam in het basisonderwijs. Op de Paschalisschool in Den Haag staat zij twee dagen voor groep 3 en een dag besteedt ze aan het leesonderwijs voor de groepen 1 t/m 8. De rest van de week is zij  druk met de Van Paasen bv. Laatst gelezen boek: Wat de stenen ons vertellen van Clara Dupont-Monod.

Joanneke Prenger

Joanneke Prenger is curriculumontwikkelaar en taalexpert bij SLO. Vanuit die functie is ze betrokken bij allerlei projecten rondom het taalonderwijs op de basisschool, waaronder de actualisatie, en coördineert ze het Landelijk Netwerk Taal.

Marieke Raap

Marieke Raap was IB-er op basisscholen en docent aan een pabo. Momenteel is zij docent aan de Master Educational Needs van de Hogeschool Windesheim en is zij verantwoordelijk voor de curricula van de Master Expert taal/dyslexie en de Master Nieuwkomers en culturele diversiteit.

Erna Sassen

Erna Sassen studeerde in 1985 af aan de Academie voor Kleinkunst in Amsterdam en won in hetzelfde jaar het Camerettenfestival in Delft. Zij speelde in musicals en maakten eigen theaterproducties. Ze had rollen in opera’s , films en televisieseries. Sinds 2004 schrijft ze boeken, bijna elk jaar één, onder andere  Dit is geen dagboek (2009), Er is geen vorm waarin ik pas (2017), De gezondste opa van Europa (2018). In 2021 won ze de Nienke van Hichtum-prijs voor Zonder titel.

Coen Simon

Coen Simon is schrijver, filosoof en hoofdredacteur van Filosofie Magazine. Zijn essays in NRC Handelsblad, nrc.next en Trouw zijn spraakmakend in het publieke debat. Hij werd door HP/De Tijd uitgeroepen tot ‘ster aan het filosofenfirmament’. Van hem verschenen onder meer de boeken Waarom we onszelf zoeken maar niet vinden, Wachten op geluk, Filosoferen is makkelijker als je denkt en Pleidooi tegen enthousiasme. In 2012 won hij de Socrates Wisselbeker voor het beste filosofieboek met En toen wisten we alles. De jury schreef daarover: ‘In een bedrieglijk lichtvoetige stijl behandelt hij de ongemakken en eigenaardigheden van het moderne leven.’ 

Maria Streefkerk

Maria Streefkerk is verbonden aan Hogeschool Windesheim en deskundige op het gebied van rijke taal. Zij geeft de post-hbo opleiding Taalcoördinator en verzorgt de schooltrainingen Rijke Taal en Focus op Begrip. Daarnaast geeft zij les aan groep 7/8 op een Amsterdamse basisschool.

Linda Vaessen

Anne van Buul, Linda Vaessen en Anne-Riet Vermeulen zijn alle drie lid van de professionele leergemeenschap De leraar als leesbevorderaar van Hogeschool de Kempel. Linda is lerarenopleider Nederlands aan deze pabo.

Anne-Riet Vermeulen

Anne van Buul, Linda Vaessen en Anne-Riet Vermeulen zijn alle drie lid van de professionele leergemeenschap De leraar als leesbevorderaar van Hogeschool de Kempel. Anne-Riet is leerkracht taal bij Kindcentrum Talentrijk.